Het (demissionair) kabinet haalt een sloopkogel door het hoger onderwijs door 550 miljoen euro te bezuinigen. Wat zijn de redenen en de gevolgen, en wat kunnen we doen om deze afbraak te voorkomen?
Al vóór ingang van de bezuinigingen zijn de effecten door het hele land te merken. Soms is dat relatief onschuldig, bijvoorbeeld wanneer universiteiten korten op geld om naar wetenschappelijke conferenties te reizen. Soms beduidend agressiever, zoals met het schrappen van vakken en studies met een klein aantal studenten (meestal twintig of minder). Ook veel gezien: vacaturestops en tijdelijke contracten die niet worden verlengd, wat vooral jonge werknemers treft. Aan de Universiteit Twente zijn er al 46 werknemers ontslagen als gevolg van de aanstaande bezuinigingen, en aan de Vrije Universiteit wordt de hele afdeling Aardwetenschappen opgeheven.
Voor de mensen die wel in dienst blijven, neemt de werkdruk de komende jaren alleen maar toe, en dat terwijl de arbeidsinspectie al met boetes dreigt in verband met de hoge werkdruk. Want op universiteiten wordt er gemiddeld structureel bijna een dag per week overgewerkt. Dat treft niet alleen docenten, maar heeft ook effect op de studenten, die in grotere groepen les krijgen van overwerkte docenten die nog minder tijd voor hen hebben. Niet alleen het aanbod, maar ook de kwaliteit van het onderwijs verschraalt dus.
De kwaliteit van het onderwijs verschraalt.
FreepikBezuinigingen
Eppo Bruins, demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, vindt de bezuinigingen ‘pijnlijk', maar claimt dat het nodig is omdat het kabinet ‘andere prioriteiten stelt’. Het kabinet verlaagt echter ook voor meer dan een miljard euro aan belastingen voor de allerrijksten.
De PVV viert de bezuinigingen als overwinning op de ‘activistische woke-cultuur’ in het hoger onderwijs. Wat hen betreft zijn de bezuinigingen een goede manier om de ‘prioriteiten te heroverwegen’. Weg dus met de diversity officers, of onderzoek over dekolonisatie en feminisme, aldus de PVV. Deze uitspraken benadrukken dat de bezuinigingen ideologisch gemotiveerd zijn. Het is een aanval op de universiteit als instituut waar kritisch en onafhankelijk onderzoek wordt verricht.
De minister praat de bezuinigingen goed: hij wil universiteiten weerbaarder maken voor lagere studentenaantallen, en wil daarnaast dat zij meer ‘bijdragen aan maatschappelijke opgaven’. In de praktijk betekent dit laatste een vercommercialisering van de universiteit.
Defensie
Het is normaal gesproken inderdaad juist overheidsfinanciering die ruimte geeft aan ongebonden, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek, terwijl competitieve financiering van externe (publieke en private) instellingen sturing vanuit maatschappelijke of commerciële belangen toelaat. Een voorbeeld: momenteel wordt op meerdere universiteiten openlijk gekeken hoe ze geld voor onderzoek kunnen ophalen bij het leger.
Onderzoekers wordt gevraagd hoe hun onderzoek kan bijdragen aan missies van het ministerie van Defensie, om samenwerking te stimuleren. Het is overduidelijk dat dit invloed heeft op de inhoud van het onderzoek. Het bruut weghakken van overheidsfinanciering geeft blijk van een onbegrip van wat wetenschap is, en dat daar ruimte nodig is om vrijuit na te denken, en fouten te maken. Bovendien zijn het vooral de bèta-onderzoeksgebieden die aantrekkelijk zijn voor dit soort financiering, de geesteswetenschappen lopen deze ‘kans’ mis.
Het bruut weghakken van overheidsfinanciering geeft blijk van een onbegrip van wat wetenschap is.
FreepikProtest
Deze aanval op het hoger onderwijs wordt niet gepikt.
Op 25 november 2024 stonden er 25.000 medewerkers en studenten van het hoger onderwijs op het Malieveld in Den Haag, om te protesteren tegen de aangekondigde bezuinigingen van destijds 1,9 miljard euro, waarvan 1 miljard op het hoger onderwijs. Velen van hen hadden nooit eerder geprotesteerd, maar voelden zich nu, voor het eerst, genoodzaakt om zich uit te spreken tegen de in hun ogen schaamteloze en vernederende afbraak die aanstaande is.
Na het protest is weliswaar een deel van de bezuinigingen teruggedraaid (waaronder, strategisch, de langstudeerboete voor studenten), maar bleef er nog 1,1 miljard euro aan bezuinigingen over, waarvan 500 miljoen euro op het hoger onderwijs. Deze bezuinigingen zijn door een meerderheid van zowel de Tweede als Eerste kamer goedgekeurd, dankzij het CDA.
Medewerkers aan Nederlandse universiteiten en hogescholen zijn toen, gesteund door onder andere vakbonden FNV en AOB, een stakingstraject ingegaan. Op 10 maart 2025 trapten medewerkers van de Universiteit Leiden en de Hogeschool Leiden de eerste nationale staking van Nederlandse universiteiten en hogescholen in de geschiedenis af door die dag hun werk neer te leggen. Twaalf andere steden volgden in de maanden maart en april. In totaal deden zo’n 32.500 medewerkers hieraan mee.
Veel effect had de estafettestaking op 18 april 2025 nog niet, want in de Voorjaarsnota werd nog een extra bezuiniging van 400 miljoen euro (waarvan 59 miljoen op het hoger onderwijs) aangekondigd, wat het totaal op de huidige 1,5 miljard euro aan bezuinigingen op onderwijs brengt.
Het is echter aannemelijk dat, na de val van het kabinet, deze extra bezuinigingen als controversieel worden verklaard en dus niet worden doorgevoerd. Dat zou de pijn ietwat verzachten. De hoop is vooral dat een volgend kabinet meer bereid is te investeren in onderwijs en onderzoek. Ondertussen bereidt de hoger onderwijssector zich voor op nieuwe protestacties na de zomer, nog voor de nieuwe Tweede Kamerverkiezingen.
In de Voorjaarsnota werd nog eens extra bezuinigd op het onderwijs.
FreepikToekomst
Als promovendus aan een Nederlandse universiteit maak ik mij natuurlijk zorgen over mijn toekomst in de academische wereld, en mijn mogelijkheden om onderzoek te kunnen doen naar onderwerpen die niet direct interessant zijn voor hen met een grote zak geld. Het zou naïef zijn om te denken dat dit mijn functioneren als onderzoeker onaangetast laat.
Om echt weerstand te bieden tegen deze bezuinigingen en toekomstige afbraak, zouden alle werknemers van de Nederlandse universiteiten en hogescholen zich moeten verenigen, meen ik. Dat begint, claim ik, met vakbondslidmaatschap, en daarvan in het verlengde, een organisatie op de werkvloer van de eigen onderwijsinstelling.
Op mijn universiteit in Groningen bijvoorbeeld, heb ik mij met een groep actieve vakbondsleden verenigd onder de naam ‘Organize the RUG’ (OtR). OtR heeft als doel de werknemers te organiseren en de universiteit te democratiseren. De organisatie groeit hard, en bevat inmiddels zo’n veertig actieve leden vanuit bijna alle faculteiten. Een wekelijkse informatiemail bereikt daarnaast zo’n vijfhonderd abonnees. Wekelijks komen de leden samen om problemen op de werkvloer te bespreken, maar vooral om te bespreken hoe zij hun collega’s verder kunnen organiseren. OtR probeert ook banden te leggen met andere sectoren. Zo hebben wij op 10 juni in Groningen een solidariteitsprotest georganiseerd voor stakende NS-medewerkers. De huidige afbraakpolitiek raakt namelijk niet alleen instellingen van (hoger) onderwijs, maar de culturele en publieke sector in het algemeen. Door de handen ineen te slaan, staan we nog sterker. Dat is een grote opdracht voor de komende tijd.